Η υποβρύχια αρχαιολογία της Κίνας ανοίγει νέους ορίζοντες στα βάθη της θάλασσας

Κατά τη διάρκεια των θερινών διακοπών, το Μουσείο της Νότιας Σινικής Θάλασσας (China (Hainan) Museum of the South China Sea) στην πόλη Τσιονγκχάι της επαρχίας Χαϊνάν, στη νότια Κίνα, δέχτηκε αριθμό επισκεπτών-ρεκόρ, σχεδόν 50% υψηλότερο από το συνηθισμένο.

Από τον Σεπτέμβριο του περασμένου έτους, το μουσείο φιλοξενεί μια ειδική έκθεση με τίτλο «Θαύματα του Βαθέος Μπλε», η οποία παρουσιάζει επιλεγμένα ευρήματα που ανελκύστηκαν από τα ναυάγια Νο. 1 και Νο. 2, τα οποία ανακαλύφθηκαν στη βορειοδυτική κλιτύ της Νότιας Σινικής Θάλασσας. Έκτοτε, η αίθουσα της έκθεσης έχει γίνει το πιο δημοφιλές σημείο του μουσείου.

Στην αίθουσα εκτίθεται ένας μεγάλος Φαχουά (Fahua) αμφορέας με επιχρυσωμένα διακοσμητικά μοτίβα παγωνιού και παιώνιας σε διάτρητο σχέδιο, που στέκεται με ήρεμη μεγαλοπρέπεια. Το λαμπρό γυάλωμα, η περίτεχνη δικτυωτή διακόσμηση και η εκλεπτυσμένη επιχρύσωση αιχμαλωτίζουν το βλέμμα. Μόλις πέρυσι όμως, αυτό το αριστούργημα βρισκόταν ακόμη ατάραχο στον βυθό, περίπου 1.500 μέτρα κάτω από την επιφάνεια, πλάι σε περισσότερα από 100.000 κομμάτια πορσελάνης και κορμούς έβενου.

«Την πρώτη φορά που είδαμε μέσω του υποβρυχίου μόνιτορ τα ναυάγια Νο. 1 και Νο. 2 στη βορειοδυτική ηπειρωτική κλιτύ της Νότιας Σινικής Θάλασσας, όλοι μείναμε άφωνοι. Ήταν σαν να ανακαλύπταμε ένα “σεντούκι θησαυρού” σφραγισμένο από τον χρόνο, διατηρημένο με εξαιρετική ακεραιότητα», δήλωσε ο Σιν Λισιουέϊ,, διευθυντής του Μουσείου της Νότιας Σινικής Θάλασσας.

Η αρχαιολογική αυτή ανακάλυψη, που ξεκίνησε το 2022, αποτελεί ιστορικό ορόσημο για την κινεζική υποθαλάσσια αρχαιολογία, καθώς τη μετέφερε από τα ρηχά νερά στα βάθη της θάλασσας, πρόσθεσε ο Σιν.

Η φωτογραφία δείχνει την αίθουσα της έκθεσης «Θαύματα του Βαθέος Μπλε» με επιλεγμένα ευρήματα από τα ναυάγια Νο. 1 και Νο. 2 στη βορειοδυτική κλιτύ της Νότιας Σινικής Θάλασσας, στο Μουσείο της Νότιας Σινικής Θάλασσας στην πόλη Τσιονγκχάι, της επαρχίας Χαϊνάν στην νότια Κίνα. (Φωτογραφία που παρέχει η Κρατική Διοίκηση Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Κίνας)

Διάρρηξη τεχνολογικών ορίων για εξερεύνηση στα βάθη

Η τομή ήρθε κατά την 500ή κατάδυση του κινεζικού υποβρυχίου Deep Sea Warrior στις 23 Οκτωβρίου 2022. Όταν επιχειρούσε 150 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Σανγιά, οι ερευνητές αντίκρισαν ξαφνικά έναν βυθό σπαρμένο με χιλιάδες κεραμικά αγγεία, σε βάθος 1.500 μέτρων – τα πρώτα παγκοσμίως ναυάγια της δυναστείας Μινγκ (1368–1644) που ταυτοποιήθηκαν σε τόσο ακραίες συνθήκες.

Τι σημαίνει όμως βάθος 1.500 μέτρων; Είναι ένας κόσμος αιώνιου σκότους, μια «νεκρή ζώνη» υπό τρομακτική πίεση, πολύ πέρα από τις ανθρώπινες αντοχές. «Πριν το 2018, η υποθαλάσσια αρχαιολογία στην Κίνα περιοριζόταν κυρίως σε ρηχά νερά, όχι βαθύτερα από 40 μέτρα», εξήγησε ο Σιν. «Η αρχαιολογία βαθέων υδάτων είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Χωρίς προηγμένη τεχνολογία, τα βάθη της θάλασσας παρέμεναν τυφλό σημείο για εμάς».

Οι ακραίες συνθήκες έθεσαν πρωτόγνωρες προκλήσεις. «Η ανακάλυψη αυτή ήταν εξαιρετικά σπάνια. Σε τέτοιο βάθος δεν υπήρχε προηγούμενο για να ακολουθήσουμε», είπε ο Σονγκ Τζιεντζόνγκ, επικεφαλής του αρχαιολογικού προγράμματος των ναυαγίων. Η αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης κατέστη δυνατή χάρη σε τεχνολογίες αιχμής που αναπτύσσονταν επί περισσότερο από μία δεκαετία.

Το 2009, η Κίνα ξεκίνησε την ανάπτυξη του δεύτερου επανδρωμένου βαθυσκάφους της, του Shenhai Yongshi («Πολεμιστής των Βαθέων Θαλασσών»). Μετά από οκτώ χρόνια εντατικής έρευνας και δοκιμών, παραδόθηκε τον Οκτώβριο του 2017 στο Ινστιτούτο Επιστήμης και Μηχανικής Βαθέων Θαλασσών της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστημών.

Με πάνω από 95% των εξαρτημάτων του κατασκευασμένα στην Κίνα, το υποβρύχιο ξεπέρασε κρίσιμα εμπόδια όπως η σφαίρα τιτανίου πίεσης, τα υλικά πλευστότητας για μεγάλα βάθη και οι χαμηλού θορύβου προωθητήρες. Με δυνατότητα κατάδυσης έως και 4.500 μέτρων, έδωσε για πρώτη φορά στους Κινέζους αρχαιολόγους τη δυνατότητα να εξερευνήσουν τον θαλάσσιο κόσμο κάτω από τα 1.000 μέτρα.

Η φωτογραφία δείχνει ένα μεγάλο επιχρυσωμένο βάζο Φαχουά με σχέδια παγωνιών και παιώνιες σε διάτρητο σχέδιο. (Φωτογραφία που παρέχει η Κρατική Διοίκηση Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Κίνας)

Εξήντα τρεις καταδύσεις για την ανέλκυση αιώνων ιστορίας

«1η Οκτωβρίου 2023 – δεύτερη φάση της αρχαιολογικής έρευνας στα ναυάγια της βορειοδυτικής κλιτύος της Νότιας Σινικής Θάλασσας. Μέση ταχύτητα ανέμου: περίπου 13 κόμβοι. Βάθος κατάδυσης: πάνω από 1.500 μέτρα»

Έτσι αναγράφεται στο ημερολόγιο αποστολής του Τζανγκ Νινγκχάο, επιστήμονα κατάδυσης και αναπληρωτή επικεφαλής του προγράμματος.

Αποσπώμενο από το μητρικό σκάφος Tansuo-2, το Shenhai Yongshi άρχισε την κάθοδό του με σταθερή ταχύτητα 35 μέτρων το λεπτό. Καθώς το φως της ημέρας χανόταν, το σκοτάδι τύλιγε το σκάφος και η θερμοκρασία στην καμπίνα έπεφτε σταδιακά. Μετά από περισσότερο από 40 λεπτά, το υποβρύχιο ακούμπησε στον βυθό. Οι προβολείς του αποκάλυψαν το ναυάγιο Νο. 2, μήκους περίπου 21 μέτρων και πλάτους 8, με σειρές κορμών έβενου τακτοποιημένες από βορρά προς νότο.

Το ναυάγιο Νο. 1 μετέφερε πορσελάνες από το Τζινγκντετζέν της επαρχίας Τζιανγκσί προς τις αγορές του εξωτερικού, ενώ το Νο. 2 ήταν φορτωμένο με κορμούς έβενου που μεταφέρονταν πίσω στην Κίνα. «Το ένα εξερχόμενο, το άλλο εισερχόμενο, μαζί παρέχουν απτές αποδείξεις για το έντονο αμφίδρομο εμπόριο κατά μήκος του αρχαίου Θαλάσσιου Δρόμου του Μεταξιού, συμπληρώνοντας ένα χαμένο κρίκο στην ιστορική αλυσίδα των διαδρομών της Νότιας Σινικής Θάλασσας», εξήγησε ο Σονγκ.

Καθοδηγούμενο από τον πιλότο, το υποβρύχιο ελίχθηκε προσεκτικά πάνω από τα ευρήματα. Επιλεγμένα αντικείμενα ανελκύστηκαν με τους ρομποτικούς του βραχίονες. Ένας χειριστής, επενδυμένος με μαλακό υλικό, συγκρατούσε απαλά τα αιώνων παλαιά κειμήλια. Αν και έμοιαζε με «μηχανή αρπαγής», η διαδικασία ήταν εξαιρετικά εξειδικευμένη: κάμερες υψηλής ευκρίνειας κατέγραφαν κάθε κίνηση· δεδομένα ακριβείας από εντοπισμό θέσης, φωτογραφίες υψηλής ανάλυσης, τρισδιάστατες σαρώσεις και γεωφυσικές έρευνες συνδυάζονταν για να δημιουργήσουν έναν λεπτομερή αρχαιολογικό χάρτη των ναυαγίων.

Από το 2023 έως το 2024, σε τρεις φάσεις ερευνών συνολικής διάρκειας 70 ημερών στη θάλασσα, η ομάδα πραγματοποίησε 63 καταδύσεις. Από τα βάθη, ανελκύστηκαν 928 σύνολα ευρημάτων, ένα μικρό μόνο μέρος του τεράστιου θησαυρού που παραμένει ανέγγιχτος στον βυθό, σιωπηλός μάρτυρας των θαλάσσιων ανταλλαγών αιώνων πριν.